Obiekt powołano w grudniu minionego roku zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Obejmuje obszar 36,97 ha śródleśnych torfowisk, lasów bagiennych i śródleśnych łąk. Rezerwat chroni rzadkie gatunków roślin i cenne mokradła, którymi są torfowiska, stanowiące zaledwie 4 % powierzchni naszego kraju…

Wyjątkowe miejsce…

Kompleks torfowiskowy „Jezierzba” zachował się w bardzo dobrym stanie. Torfowisko otoczone jest rozległymi łąkami i zachwyca pięknym, nietypowym krajobrazem, przełamującym monotonię borów z dominującą sosną. Jednak szczególnie cenne są walory przyrodnicze tego miejsca, czyli bardzo dobrze zachowane torfowisko z dominacją mszaru kępowego torfowca magelańskiego (zespołu Andromedo-Sphagnetum magellanici), w którym można zaobserwować znaczny udział torfowica brodawkowatego (Sphagnum papillosum)- gatunku charakterystycznego dla torfowisk atlantyckich. Jest to z pewnością jedno z największych torfowisk w regionie Borów Tucholskich z dominacją tego rzadkiego gatunku torfowca. Ochroną objęto jednocześnie siedliska przyrodnicze Natura 2000 czyli: murawy bliźniczkowe, torfowiska wysokie oraz przejściowe, bory bagienne i wilgotne oraz lasy bagienne.

Uwagę specjalistów badających florę przykuł fakt występowania na torfowisku dużej różnorodności mszaków (w tym ponad 10 gatunków torfowców). Wśród chronionych przedstawicieli mchów należy wymienić m.in.: krzywoszczeć torfową (Campylopus pyriformis), płonnik cienki (Polytrichum strictum), próchniczek błotny (Aulacomnium palustre), drabik drzewkowaty (Climacium dendroides). Niezwykle interesująca jest różnorodność  wątrobowców, w tym gatunków chronionych. Na ple obserwuje się nagromadzenie rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych np. modrzewnicy pospolitej (Andromeda polifolia), przygiełki białej (Rynchospora alba), bagnicy torfowej (Scheuchzeria palustris), bagna zwyczajnego (Ledum palustre), rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia), turzycy bagiennej (Carex limosa) oraz obecność bardzo rzadkiego,  reliktowego gatunku- fiołka torfowego (Viola epipsila).

Jak wiemy ochrona torfowisk ma nie tylko znaczenie przyrodnicze, ale także klimatyczne. Magazynują bowiem duże ilości węgla, zapobiegając jego emisji do atmosfery oraz stanowią naturalny rezerwuar wody. Należy podkreślić konieczność czynnej ochrony tego typu ekosystemów. Ważne jest, aby zapobiegać osuszaniu obiektów i  „magazyn węgla” utrzymać w stanie silnie uwilgotnionym. Bierna ochrona lub co gorsze jej brak może prowadzić do uwalniania się zgromadzonych w pokładach torfu zasobów do atmosfery.

Pod okiem naukowców

Można uznać, że początek działań zmierzających do ochrony torfowisk w środku Borów Tucholskich nastąpił z chwilą rozpoczęcia przez nadleśnictwa Woziwoda i Tuchola projektu. pn."Ochrona cennych ekosystemów Borów Tucholskich", realizowanego przez ostatnie trzy lata, dzięki otrzymaniu dotacji z funduszy zewnętrznych (głównie Europejskiego Obszaru Gospodarczego). Jednym z wielu zadań projektowych było wykonanie inwentaryzacji siedlisk podmokłych oraz oceny stanu ich zachowania. Działaniom towarzyszyły różne formy edukacji na temat ochrony mokradeł, począwszy od zajęć i  warsztatów skierowanych do młodzieży szkolnej, poprzez konferencje naukowe do wydania publikacji pt. „Jak chronić torfowiska w lasach?”, stanowiącej cenne kompendium wiedzy i „dobrych praktyk” dla osób zainteresowanych omawianą problematyką.       Powstanie rezerwatu „Torfowisko Jezierzba” jest więc końcowym wynikiem pracy naukowców oraz leśników, współpracy Nadleśnictwa Woziwoda, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Norwegian Institute for Nature Research. W  latach 2022-2023 naukowcy  wiele godzin spędzili na prowadzeniu badań naukowych torfowisk Borów Tucholskich.

 Na czym polegały badania? Na podstawie pobieranych z osadów jeziornych i torfowych próbek przeanalizowano około 300 letnią historię rozwoju torfowiska Jezierzba, posługując się metodami paleoekologicznymi i dendrochronologią. W pokładach torfu bowiem, w warunkach beztlenowych, mogą zachować się przykład szczątki roślin i zwierząt, ziarna pyłu, pozostałości mikroorganizmów lub nasiona roślin, stanowiąc źródło cennej wiedzy. Z kolei metoda analizy dendrochronologicznej słojów rocznych drewna dostarcza informacji na temat zmian klimatycznych oraz ekologicznych, które miały miejsce w danym czasie, z uwzględnieniem ekstremalnych zdarzeń typu gradacje owadów i susze. Do analizy pobrano próby z najstarszych drzew pobliskich okazów sosny zwyczajnej. Dla zmapowania roślinności torfowiska oraz rozpoznania miąższości torfu wykorzystywano z kolei metody teledetekcyjne.

Integracja różnych metod badawczych zobrazowała historię torfowiska, dostarczyła wiele danych o zmianie klimatu, faunie i florze występującej na tym terenie w minionych stuleciach. Potwierdzono w ten sposób unikatową wartość przyrodniczą terenu utworzonego rezerwatu i zasadność objęcia ochroną.

Jeziorna, Jezierzba i jezierza…

Historia torfowiska sięga XIX wieku, kiedy było częścią większego kompleksu jeziorno-torfowiskowego. Intensywna melioracja prowadzona w przeszłości dla pozyskania gruntów rolnych doprowadziła do zaniku jeziora Kloce. Same torfowiska jednak przetrwały i nadal pełnią kluczową rolę w ekosystemie. Uległy jednak zmianie wskutek zmian klimatu, składu gatunkowego lasów i działalności człowieka. W ciągu ostatnich trzystu lat zmieniło się otoczenie torfowiska. Obecnie przyległy las tworzą monokultury sosnowe, wcześniej  rosły w tym miejscu lasy mieszane.

Skąd się wzięło określenie Jezierzba ? Przesłanki do wyboru takiej nazwy mają podłoże historyczne i naukowe. Teren rezerwatu umiejscowiony jest w obniżeniu, które obejmowało dawne jezioro Kloce i  ciągnęło się w kierunku Jeziora Okonińskiego. Z map tworzonych w latach 30 XIX  wynika, że  były w tym miejscu jeziora Kloce i Kały, celowo odwadniane. Jezioro Kloce znajduje się jeszcze na mapach topograficznych z lat 60 XX w – obecnie całkowicie zanikło. Do jezior przylegało rozległe torfowisko oraz łąki przy miejscowości Jeziorna, nazywaną przez miejscową społeczność „Jezierzbą”. Co ciekawe podczas badań naukowych  w  pokładach torfowiska zostały znalezione nasiona rośliny wodnej o nazwie „jezierza” (łac. Najas). Jest to dowód nie tylko na jeziorne pochodzenie obiektu, ale z pewnością „znalezisko” przyczyniło się do powstania lokalnej nazwy rezerwatu.

Utworzenie rezerwatu to ważny krok w kierunku zachowania unikatowych ekosystemów Borów Tucholskich. Dzięki zaangażowaniu naukowców i leśników udało się stworzyć wyjątkowy obszar chroniony. Teren ten otoczony jest 67 hektarową otuliną. W przyszłości planuje się powiększenie rezerwatu. Jednak aby to mogło nastąpić konieczne jest pozyskanie gruntów stanowiących własność prywatną położoną w południowo-wschodniej części torfowiska. Obszar nie jest obecnie intensywnie użytkowany przez ludzi, co sprzyja ochronie tego unikatowego ekosystemu. W przyszłości możliwe jest jednak wyznaczenie szlaków turystycznych oraz kontrolowane udostępnienie rezerwatu dla odwiedzających.