Wydawca treści
Geografia cisa
Cis pospolity (Taxus baccata L.) jest iglastym drzewem nagozalążkowym, rozdzielnopłciowym, co oznacza, że występują zarówno egzemplarze męskie jak i żeńskie (dwupienność). Męskie okazy cisa można łatwo rozpoznać wczesną wiosną dzięki licznym, drobnym kwiatom pręcikowym, zebranym w niewielkie żółtawe kwiatostany. Kwiaty cisa zawierają bardzo duże ilości ziaren pyłku. Natomiast okazy żeńskie dobrze widać późnym latem i jesienią, gdyż ich obecność ujawniają jaskrawoczerwone osnówki, pojedynczo osadzone na końcach rozgałęzień.
Osnówki (błędnie nazywane owocami) dobrze kontrastują z głęboką zielenią cisowych igieł. Osnówka ma postać małego kubeczka, mieszczącego ciemnobrunatne nasienie. Osnówki, w przeciwieństwie do silnie trujących igieł, kory i drewna są jadalne, o słodkim smaku, ponieważ zawierają dość kleistą substancje pektynową. Jaskrawa barwa osnówek i ich mięsisty wygląd wabią niektóre gatunki ptaków, które je połykają wraz z tkwiącymi w nich nasionami. Jako, że w przewodzie pokarmowym nie ulegają trawieniu, nasiona zostają wydalane razem z pozostałymi odchodami. W rzeczywistości następuje ich rozsianie, niekiedy w dość znacznym oddaleniu od macierzystego drzewa. Jest to endozoochoryczne rozsiewanie diaspor. Inne gatunki ptaków potrafią potrafią nasiona cisa rozsiewać sposobami "zewnętrznymi", przykład gromadząc je jako pokarm w różnych miejscach, do których sporo z nich nie powraca. Roznoszenie przez ptaki, przyczyniając się do rozsiewania (ornitochoria) dość ciężkich nasion cisa, stwarza dla tego gatunku drzewa szansę zasiedlenia w miejscach odgradzanych różnymi przeszkodami - głównie wodnymi, do których mogą należeć wyspy rzeczne, a zwłaszcza jeziorne. Najprawdopodobniej na takiej drodze mógł się kilka tysięcy lat wcześniej pojawić cis w dzisiejszym rezerwacie, w czasach kiedy to miejsce było "wyspą" na prajeziorze Mukrz.
Cis charakteryzuje się dość szeroką skalą warunków siedliskowych, a także umiejętnościami adaptacyjnymi. Potrafi rosnąć na glebach o różnym stopniu żyzności, poczynając od eutroficznych siedlisk lasów liściastych, aż do mało żyznych borów. Także pod względem wymagań wodnych reprezentuje dość szeroką ich gamę, nie unikając zwiększonej wilgotności podłoża w klimacie o cechach subkontynentalnych.
Cis odznacza się dość rozległym geograficznym rozmieszczeniem, lecz w Polsce znajduje się na krańcach zasięgu. Dotyczy to także w całej rozciągłości stanowiska cisa w rezerwacie w Wierzchlesie. Jego obecność w wielu miejscach, zarówno w lasach jak i na obszarach zurbanizowanych, także w warunkach wielkomiejskich, jest efektem upraw realizowanych z takim sukcesem, dzięki jego adaptacyjnym zdolnościom.
Konsekwencją granicznego usytuowania cisów w Wierzchlesie jest ich nie najlepszy wzrost, mniejsza wysokość tutejszych egzemplarzy, a także niezbyt okazały wiek najstarszych drzew. Na pogórzu i w piętrze górskim masywów środkowej Europy oraz na pólnocno-zachodnich stokach Kaukazu cis znajduje o wiele lepsze możliwości egzystencji. Na północnych obrzeżach Alp osiąga górną granice na wysokości 1400 m n.p.m., a na Kaukazie największe cisy dorastają do wysokości 36 m. Żywotność oraz różnice w wielkości okazów rosnących na obszarach górskich nie powinny nas zadziwiać, ponieważ ten gatunek przez wielu autorów, z czym należy się zgodzić, jest zaliczany do roślin górskich. Dotychczasowe, lecz niepełne jeszcze rezultaty badań z zakresu historycznej biogeografii oraz ekologicznej przeszłości cisa, coraz wyraźniej odsłaniają nam przynależność tego gatunku do roślin mediokratycznych. Ich optymalna możliwość egzystencji trwała w mezokratycznym stadium cyklu glacjalno-interglacjalnego, co oznacza, iż już około 2 tys. lat temu zakończył się okres ich najkorzystniejszego rozwoju. Według teorii ekologiczno-edaficznej ten gatunek obecnie żyje w fazie regresyjnej.
W świetle faktów fitogeograficznych oraz autekologii cisa, stanowisko w Wierzchlesie należy traktować jako miejsce wyjątkowe, które oprócz walorów turystycznych, przede wszystkim powinno stać się wielkim terenowym laboratorium, przeznaczonym do intensywnych badań mających na celu pełne poznanie tego niewątpliwego fenomenu rodzimej przyrody.
Tekst: Kazimierz Tobolski,
Zdjęcia: Robert Piosik,
Projekt: Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo
na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu
Najnowsze aktualności
Mamy już lasy społeczne, a będzie ich jeszcze więcej
Mamy już lasy społeczne, a będzie ich jeszcze więcej
Leśnicy od dawna stosują konkretne wytyczne dotyczące tworzenia lasów społecznych. W wielu regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych wokół większych miast, po konsultacjach z lokalnymi społecznościami, takie lasy już powstały. Niedługo będzie ich jeszcze więcej. Powołanie lasów społecznych Lasy Państwowe uwzględniają w każdym nowym planie urządzenia lasu tworzonym dla kolejnych nadleśnictw. Już dziś każdy obywatel może także sprawdzić co i dlaczego dzieje się w „jego” lesie.
Czym są lasy społeczne?
To lasy znajdujące się zarówno wokół dużych aglomeracji miejskich, mniejszych miast, jak i wsi, czy też w okolicach uzdrowisk i kurortów wypoczynkowych. To właśnie tu odbywa się turystyka i codzienna rekreacja, tak niezbędna w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia i równowagi psychicznej. Lasy społeczne to również lasy, które są kluczowe dla tożsamości kulturowej lokalnych społeczności oraz miejsca pracy. Rola lasów społecznych rośnie. Coraz więcej ludzi z wielkich miast tęskni za kontaktem z naturą.
- Leśnicy zdają sobie sprawę z tego, jak ważne dla obywateli są lasy i że lokalni mieszkańcy oczekują realnego współdecydowania o ich kształcie. Chcemy słuchać tych głosów. Dlatego w każdym nadleśnictwie powołaliśmy konsultantów ds. dialogu społecznego. Liczymy także na większy udział społeczności lokalnych w konsultacjach planów urządzenia lasów - mówi dyrektor generalny Lasów Państwowych Witold Koss.
Co się dzieje w moim lesie?
Prowadzona przez leśników pielęgnacja lasów społecznych jest ukierunkowana na ich społeczne funkcje. Jej nadrzędne cele to trwałość lasów, bezpieczeństwo odwiedzających i utrzymanie walorów krajobrazowych kompleksów leśnych. W lasach społecznych w dalszym ciągu będą realizowane prace leśne, ale w sposób, który nie będzie istotnie zmieniał ich wyglądu i charakteru. Zręby zupełne, w ramach których przejściowo powstawały otwarte przestrzenie, zostaną ograniczone do minimum.
- Często się zdarza, że idziemy, biegniemy lub jedziemy rowerem przez las i widzimy, że krajobraz, który dobrze znaliśmy nagle wygląda inaczej. Widzimy np. obcięte gałęzie, czy ścięte drzewo. Jeśli chcemy poznać szczegóły prac leśnych, które zostały tu wykonane możemy zadzwonić lub napisać do konsultanta ds. dialogu społecznego w danym nadleśnictwie, gdzie uzyskamy potrzebne informacje. Dowiemy się wówczas, np. że obcięte gałęzie to cięcia sanitarne podyktowane bezpieczeństwem, a ścięte drzewo to część planu, który zakłada posadzenie w tym miejscu nowych drzew. To bardzo ważne by społeczeństwo wiedziało jak funkcjonuje las i gospodarka leśna - mówi Anna Pikus, naczelniczka nowoutworzonego w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych Wydziału Społecznych Funkcji Lasów.
Plan urządzenia lasu
To podstawowy dokument służący określeniu zasad zarządzania lasami. Plan sporządzany jest na 10 lat, dla każdego nadleśnictwa w naszym kraju. Od 2024 roku plany posiadają nowe ramy, gdzie w nowatorski sposób potraktowane są lasy o wiodącej funkcji społecznej.
- Las jest dostępny dla wszystkich, a plany urządzenia lasów mają uwzględniać potrzeby społeczne. W aktualnie procedowanych planach, we wszystkich nadleśnictwach ten proces trwa. W tym roku kończymy prace dla kolejnych 50 nadleśnictw, gdzie bardzo szeroko konsultujemy plany. W kolejnych 49 nadleśnictwach rozpoczęły się prace urządzeniowe, mamy nadzieję, że także tam osiągniemy porozumienia, których społeczeństwo będzie pełnoprawną stroną. - mówi Bożydar Neroj, naczelnik Wydziału Urządzenia Lasów DGLP
Rys historyczny
Koncepcja lasów społecznych istnieje od blisko 100 lat. Również lasy ochronne, zdefiniowane w ustawie o lasach, to nic innego jak lasy o wiodącej funkcji społecznej. Mamy je więc od dawna, ale były one dotąd niezdefiniowane prawnie. Nowością jest, że o ich kształcie mogą współdecydować np. okoliczni mieszkańcy w ramach szerokich konsultacji.
Działania na rzecz lasów o szczególnej wartości społecznej realizowane są od dziesięcioleci. Zauważając kluczową rolę przyrody w rekreacji i turystyce Lasy Państwowe stworzyły bogatą bazę infrastrukturalną, obejmującą ponad 46 000 obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, w tym parkingi, ścieżki edukacyjne, wiaty, obszary do biwakowania w ramach programu „Zanocuj w lesie”.
W 2022 roku Dyrektor Generalny LP wydał zarządzenie nr 58/2022, które wprowadziło wytyczne do zagospodarowania lasów o zwiększonej funkcji społecznej na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych. Zaproponowano wówczas, by o lasach dyskutować w tzw. zespołach lokalnej współpracy. Dalszy rozwój tej idei opublikowano w Instrukcji urządzania lasu w grudniu 2023 r.
Jeszcze więcej konsultacji
Teraz do prac nad lasami szczególnie ważnymi społecznie zostaną powołane zespoły, których skład został wskazany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Poza specjalistami z Lasów Państwowych wejdą weń przedstawiciele MKiŚ, każdej gminy, powiatu i województwa, właściwych dla danej planowanej lokalizacji lasu o wiodącej funkcji społecznej, przedstawiciele regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, reprezentanci lokalnych zakładów usług leśnych oraz lokalnych przemysłowych nabywców drewna, a także eksperci z Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Ponadto w pracach wezmą udział przedstawiciele organizacji pozarządowych, posłowie, senatorzy oraz wojewodowie wskazani przez ministerstwo.
Praca tych zespołów dotyczyć będzie lasów znajdujących się w otoczeniu Warszawy, Krakowa, Trójmiasta (Gdańska, Sopotu i Gdyni), Wrocławia, Łodzi, Poznania, Katowic, Bydgoszczy, Torunia i Szczecina w oparciu o zapisy ustaleń z Ogólnopolskiej Narady o Lasach.
Zgodnie z zakresem zadań określonych przez MKiŚ wojewodowie zostali zobowiązani do przedłożenia resortowi ostatecznych wyników prac zespołów do końca października bieżącego roku. Zatwierdzona przez ministerstwo dokumentacja ma się stać podstawą do dalszych działań na rzecz wzmocnienia ochrony lasów o szczególnych walorach przyrodniczych i dominującej funkcji społecznej.
Lasy Państwowe chcą realizować te postulaty kompleksowo, z poszanowaniem głosu wszystkich środowisk zainteresowanych przyrodą i gospodarką leśną.
