Wydawca treści
Flora rezerwatu
Świat roślin rezerwatu jest bogaty i zróżnicowany. Niestety ciągle nie dysponujemy pełnym opracowaniem zasobów florystycznych, zarówno roślin naczyniowych jak i niższych, żyjących dzisiaj i dawniej w aktualnych granicach tego interesującego obiektu. Najwięcej wiadomości zgromadzono o gatunkach roślin naczyniowych, rosnących w najstarszej i niewątpliwie najbogatszej florystycznie części rezerwatu na powierzchni 18,5 ha lasu, mieszczącego liczne okazy cisa. W pierwszych latach drugiej polowy XX w. zanotowano tam 123 gatunki zielnych roślin naczyniowych oraz 20 gatunków drzew i bodaj tyleż krzewów. Prace przeprowadzone w latach 1952-1982 wykazały zubożenie runa leśnego na powierzchni tego lasu, lecz ogólna liczba taksonów pozostała prawie nie zmniejszona. Według pobieżnych szacunków zasoby roślin naczyniowych rezerwatu w dzisiejszych granicach sięgają nieco ponad 250 gatunków, co w przybliżeniu może stanowić około 10 % składu gatunkowego flory roślin wyższych w Polsce. Ponieważ skrawek powierzchni kraju, wynoszący zaledwie 0,003%, zasiedla aż dziesiąta część krajowych roślin naczyniowych, możemy ten fakt uznać za wskaźnik dużego bogactwa florystycznego rezerwatu "Cisy Staropolskie...". Jako główną przyczynę należy wymienić dość znaczną różnorodność siedlisk leśnych i miejsc otwartych oraz długotrwałą ochronę najciekawszej części opisywanego rezerwatu. Dzięki temu las z cisem uniknął drastycznych przekształceń, a także ominęły go intensywniejsze zabiegi gospodarcze.
Postać lasu z cisem zasiedla duża grupa roślin przywiązanych do lasów liściastych, zwłaszcza grądowych (tj. z dużym udziałem grabu). Wiosną, zanim pojawią się liście na drzewach i krzewach, ubogacają dno lasu wielobarwnym kwietnym dywanem. Do rzadszych w kraju gatunków, a tu dość częstych, należy: różowo i biało kwitnąca kokorycz pusta (Corydalis cava, fot. 19), żółty jaskier kosmaty (Ranunculus lanuginosus), z białymi kwiatami i czerniec gronkowy (Actaea spicata). Towarzyszy im wiele pospolitszych roślin, na przykład dwa gatunki zawilców (Anemone nemorosa i A. ranunculoides), przylaszczka (Hepatica nobilis), gajowiec żółty (Lamiastrum galeobdolon), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), kwiatonośne pędy miodunki (Pulmonaria obsCura). Z kwitnących w porze letniej uwage zwraca czyściec leśny (Stachys sylvatica), a w bardziej wilgotnych ostępach leśnych żółte, dość okazale kwiaty niecierpka pospolitego (Impatiens nolitangere) zawieszone na delikatnych szypułkach. Dość liczną grupę gatunków jednoliściennych reprezentują Polygonatum multiflorum, Convallaria maialis, Paris quadri- folia, a także kilka ważnych traw. Do najciekawszych niewątpliwie należy kostrzewa leśna (Festuca altissima), bardzo pospolita w starych granicach rezerwatu, lecz niespotykana w innych miejscach Borów Tucholskich. Jest rośliną górską, przez niektórych kojarzoną w Wierzchlesie z rzekomą tam obecnością buczyny. Kostrzewę leśną w tym lesie należałoby postrzegać jako towarzysza cisa, także do niedawna uznawanego za przedstawiciela flory górskiej. Wśród kilku storczyków najliczniejszy jest kruszczyk blotny (Epipactis palustris), zaś najokazalszy obuwik pospolity (Cypripedium calceolus), niestety od kilku lat nie był widziany w tym rezerwacie.
Większość wymienionych roślin, jak i wiele pozostałych, należy do składników kilku zespołów fitosocjologicznych, zwłaszcza leśnych. Najszerzej rozprzestrzeniony jest mieszany, wielogatunkowy las dębowo-grabowy, chyba słusznie przez fitosocjologów zaliczony do Tilio-Carpinetum, regionalnego zespołu o cechach subkontynentalnych. Należy dodać, że w rezerwacie identyfikowane płaty tego zespołu znajdują się na pólnocno-zachodnich krańcach zasięgu. Na mniejszych powierzchniach rosną lasy lęgowe oraz olesy z dominującą olszą czarną (Alnus glutinosa). W zachodniej części rezerwatu rosną młode drzewostany tej olszy, wyrośle na miejscu lak użytkowanych do lat 50. XX w. Na niektórych odwodnionych torfowiskach niskich, za sprawą zbiorowisk torfotwórczych powróciła akumulacja torfu. Przykładem mogą być tu platy Caricetum appropinquatae (z turzycą tunikową Carex appropinquata = C. paradoxa) w granicach rezerwatu i w otulinie poza jego zachodnią granicą.
Tekst: Kazimierz Tobolski
Zdjęcia: Robert Piosik
Projekt: Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo
na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu
Najnowsze aktualności
Mamy już lasy społeczne, a będzie ich jeszcze więcej
Mamy już lasy społeczne, a będzie ich jeszcze więcej
Leśnicy od dawna stosują konkretne wytyczne dotyczące tworzenia lasów społecznych. W wielu regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych wokół większych miast, po konsultacjach z lokalnymi społecznościami, takie lasy już powstały. Niedługo będzie ich jeszcze więcej. Powołanie lasów społecznych Lasy Państwowe uwzględniają w każdym nowym planie urządzenia lasu tworzonym dla kolejnych nadleśnictw. Już dziś każdy obywatel może także sprawdzić co i dlaczego dzieje się w „jego” lesie.
Czym są lasy społeczne?
To lasy znajdujące się zarówno wokół dużych aglomeracji miejskich, mniejszych miast, jak i wsi, czy też w okolicach uzdrowisk i kurortów wypoczynkowych. To właśnie tu odbywa się turystyka i codzienna rekreacja, tak niezbędna w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia i równowagi psychicznej. Lasy społeczne to również lasy, które są kluczowe dla tożsamości kulturowej lokalnych społeczności oraz miejsca pracy. Rola lasów społecznych rośnie. Coraz więcej ludzi z wielkich miast tęskni za kontaktem z naturą.
- Leśnicy zdają sobie sprawę z tego, jak ważne dla obywateli są lasy i że lokalni mieszkańcy oczekują realnego współdecydowania o ich kształcie. Chcemy słuchać tych głosów. Dlatego w każdym nadleśnictwie powołaliśmy konsultantów ds. dialogu społecznego. Liczymy także na większy udział społeczności lokalnych w konsultacjach planów urządzenia lasów - mówi dyrektor generalny Lasów Państwowych Witold Koss.
Co się dzieje w moim lesie?
Prowadzona przez leśników pielęgnacja lasów społecznych jest ukierunkowana na ich społeczne funkcje. Jej nadrzędne cele to trwałość lasów, bezpieczeństwo odwiedzających i utrzymanie walorów krajobrazowych kompleksów leśnych. W lasach społecznych w dalszym ciągu będą realizowane prace leśne, ale w sposób, który nie będzie istotnie zmieniał ich wyglądu i charakteru. Zręby zupełne, w ramach których przejściowo powstawały otwarte przestrzenie, zostaną ograniczone do minimum.
- Często się zdarza, że idziemy, biegniemy lub jedziemy rowerem przez las i widzimy, że krajobraz, który dobrze znaliśmy nagle wygląda inaczej. Widzimy np. obcięte gałęzie, czy ścięte drzewo. Jeśli chcemy poznać szczegóły prac leśnych, które zostały tu wykonane możemy zadzwonić lub napisać do konsultanta ds. dialogu społecznego w danym nadleśnictwie, gdzie uzyskamy potrzebne informacje. Dowiemy się wówczas, np. że obcięte gałęzie to cięcia sanitarne podyktowane bezpieczeństwem, a ścięte drzewo to część planu, który zakłada posadzenie w tym miejscu nowych drzew. To bardzo ważne by społeczeństwo wiedziało jak funkcjonuje las i gospodarka leśna - mówi Anna Pikus, naczelniczka nowoutworzonego w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych Wydziału Społecznych Funkcji Lasów.
Plan urządzenia lasu
To podstawowy dokument służący określeniu zasad zarządzania lasami. Plan sporządzany jest na 10 lat, dla każdego nadleśnictwa w naszym kraju. Od 2024 roku plany posiadają nowe ramy, gdzie w nowatorski sposób potraktowane są lasy o wiodącej funkcji społecznej.
- Las jest dostępny dla wszystkich, a plany urządzenia lasów mają uwzględniać potrzeby społeczne. W aktualnie procedowanych planach, we wszystkich nadleśnictwach ten proces trwa. W tym roku kończymy prace dla kolejnych 50 nadleśnictw, gdzie bardzo szeroko konsultujemy plany. W kolejnych 49 nadleśnictwach rozpoczęły się prace urządzeniowe, mamy nadzieję, że także tam osiągniemy porozumienia, których społeczeństwo będzie pełnoprawną stroną. - mówi Bożydar Neroj, naczelnik Wydziału Urządzenia Lasów DGLP
Rys historyczny
Koncepcja lasów społecznych istnieje od blisko 100 lat. Również lasy ochronne, zdefiniowane w ustawie o lasach, to nic innego jak lasy o wiodącej funkcji społecznej. Mamy je więc od dawna, ale były one dotąd niezdefiniowane prawnie. Nowością jest, że o ich kształcie mogą współdecydować np. okoliczni mieszkańcy w ramach szerokich konsultacji.
Działania na rzecz lasów o szczególnej wartości społecznej realizowane są od dziesięcioleci. Zauważając kluczową rolę przyrody w rekreacji i turystyce Lasy Państwowe stworzyły bogatą bazę infrastrukturalną, obejmującą ponad 46 000 obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, w tym parkingi, ścieżki edukacyjne, wiaty, obszary do biwakowania w ramach programu „Zanocuj w lesie”.
W 2022 roku Dyrektor Generalny LP wydał zarządzenie nr 58/2022, które wprowadziło wytyczne do zagospodarowania lasów o zwiększonej funkcji społecznej na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych. Zaproponowano wówczas, by o lasach dyskutować w tzw. zespołach lokalnej współpracy. Dalszy rozwój tej idei opublikowano w Instrukcji urządzania lasu w grudniu 2023 r.
Jeszcze więcej konsultacji
Teraz do prac nad lasami szczególnie ważnymi społecznie zostaną powołane zespoły, których skład został wskazany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Poza specjalistami z Lasów Państwowych wejdą weń przedstawiciele MKiŚ, każdej gminy, powiatu i województwa, właściwych dla danej planowanej lokalizacji lasu o wiodącej funkcji społecznej, przedstawiciele regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, reprezentanci lokalnych zakładów usług leśnych oraz lokalnych przemysłowych nabywców drewna, a także eksperci z Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. Ponadto w pracach wezmą udział przedstawiciele organizacji pozarządowych, posłowie, senatorzy oraz wojewodowie wskazani przez ministerstwo.
Praca tych zespołów dotyczyć będzie lasów znajdujących się w otoczeniu Warszawy, Krakowa, Trójmiasta (Gdańska, Sopotu i Gdyni), Wrocławia, Łodzi, Poznania, Katowic, Bydgoszczy, Torunia i Szczecina w oparciu o zapisy ustaleń z Ogólnopolskiej Narady o Lasach.
Zgodnie z zakresem zadań określonych przez MKiŚ wojewodowie zostali zobowiązani do przedłożenia resortowi ostatecznych wyników prac zespołów do końca października bieżącego roku. Zatwierdzona przez ministerstwo dokumentacja ma się stać podstawą do dalszych działań na rzecz wzmocnienia ochrony lasów o szczególnych walorach przyrodniczych i dominującej funkcji społecznej.
Lasy Państwowe chcą realizować te postulaty kompleksowo, z poszanowaniem głosu wszystkich środowisk zainteresowanych przyrodą i gospodarką leśną.