Asset Publisher
Kalendarium
1796-1802
Najstarsza inskrypcja o lesie z cisem jako rozdzielnie napisana nazwa "Zisch Busch". Równie wymowne jest kartograficzne usytuowanie tego leśnego uroczyska pośród rozległych mokradeł.
1829
J.von Pannewitz w książce o lasach w Zachodnich Prusach wymienił stanowisko cisów w Wierzch-lesie wzmiankując, że od kilku lat zostało otoczone ścisłą ochroną "aby ten rzadki i piękny gatunek drzewa nie zaginął". We wcześniejszych ręko-piśmiennych dokumentach jest zapis o "Ziesbusch" (1826), a z roku 1827 o "Eibenhorst".
1848
C. J. von Klinggraeff w "Flora von Preussen" wymienił las z cisem w Wierzchlesie.
1873
K. A. Bail opublikował rozmiary drzewiastych egzemplarzy cisa, zwrócił uwagę na ich odnawianie, podał kilka towarzyszących roślin, a podkreślił, że teren ten jest miejscem spotkań okolicznych mieszkańców, istnieją drogi, drewniane pomieszczenie i strzelnica.
1889
R. Schütte wymienił cisy o 12 m wysokości i 90 cm średnicy, wskazał na znaczny udział tego gatunku w dolnej warstwie drzew. Wzmiankował, że nadleśniczy H. Bock (fot. 30) nadał temu stanowisku (o pow. 18,5 ha) parkowy wygląd.
1892
H. Conwentz w książce o cisach (z podtytułem o wymierającym drzewie leśnym) w Zachodnich Prusach (Westpreussen) opublikował najpełniejszy opis lasu z cisem w Wierzchlesie oraz przypomniał wiele wcześniejszych informacji. Publikacja wprowadziła wiadomość do naukowego piśmiennictwa oraz stała się początkiem zainteresowania nauki tym lasem.
1900
H. Conwentz publikując w urzędowym pruskim wydawnictwie (Forstbotanisches Merkbuch) podstawowe informacje o występowaniu cisa stworzył prawną podstawę jego ochrony na pow. 18,48 ha. Wymienił dwie wersje nazwy: Ziesbusch i Cisbusch, dla obu wskazując na polską nazwę cisa.
1904
W Berlinie, w wydanej przez H. Conwentz'a książce o zagrożeniach i propozycjach zachowania pomników przyrody, autor zamieścił wiadomość o cisach w Wierzchlesie.
1920
Polskie władze zarządzają ochronę prawną lasu z cisem w Wierzchlesie ustanawiając rezerwat ścisły (w czasach zaboru pruskiego był rezerwatem częściowym).
1926
A. Wodziczko las z cisem w Wierzchlesie nazwał „Cisy Staropolskie w Borach Tucholskich”.
1926
L. Wyczólkowski pierwszy raz odwiedził rezerwat. Wielokrotnie tam przebywał w latach 1930-1934.
1930-1931
Budowa linii kolejowej Bydgoszcz-Gdynia (magistrala węglowa) biegnąca okazałym nasypem przez tereny mokradłowe niedaleko stanowiska cisów.
1933
Pierwsza opublikowana wzmianka (A. Paszewski) o analizie pyłkowej w rezerwacie, wykonana przez A. Pawlińską w Zakładzie prof. A. Wodziczki na Uniwersytecie Poznańskim.
1934-1936
Grodzenie rezerwatu przez Instytut Badawczy Lasów Państwowych.
1950-1960
Liczne prace badawcze w ramach projektowanej monografii o rezerwacie, Takie opracowanie nie powstało.
1956
Rezerwat "Cisy Staropolskie im. L. Wyczółkow- skiego" na pow. 80,90 ha; obszar leśno-ląkowy 36,69 ha, przylegające jezioro Mukrz 44,21 ha. (Monitor Polski z dnia 16.VII.1956, poz. 719 opublikował zarządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 18. VI. tego roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody).
1978
Zmiana powierzchni rezerwatu do 85,73 ha (Monitor Polski z dnia 26. IV. 1978, poz. 53, zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z da 10.IV. tego roku, zmieniające zarządzenie w sprawie uznania za rezerwat przy-rody).
1990-1991
Spałowanie przez jelenie znacznej liczby cisów z powodu fatalnego stanu ogrodzenia. Do dzisiaj pozostały ślady tej formy żerowania.
1996
W planie ochrony rezerwatu (do 2015 r.) zwiększo-no powierzchnię rezerwatu do 89,63 ha (36,69 ha ochrona ścisła) oraz wyznaczono strefę ochronną (otulinę) o powierzchni 20,95 ha.
2005
W ramach realizacji projektu "Ochrona puli geno- wej naturalnej populacji cisa na terenie Nadleśnictwa Zamrzenica w Borach Tucholskich" dokończono wykonanie nowego ogrodzenia całego rezerwatu. Na terenie rezerwatu założono pięć powierzchni kontrolnych a na torfowisku nieleśnym zbudowano okazałą kładkę (fot. 31).
2007
Zwiększenie powierzchni rezerwatu do 116,9 ha oraz utworzenie nowej otuliny o powierzchni 12,0 ha.
2010
Kolejna inwentaryzacja drzew cisa połączona z wy- konaniem szczegółowej mapy topograficznej rezerwatu wykazała dalszy spadek liczebności do poziomu 2837 żywych i 408 suchych drzew cisa.
2011
Wystąpił wzmożony urodzaj siewek cisa rezerwacie i po uzyskaniu stosownych decyzji, od marca do końca września, pozyskano łącznie 115 tys. siewek z przeznaczeniem do realizacji ,Progra-mu ochrony i restytucji cisa pospolitego Taxus baccata L."
2013
Uroczystość posadzenia „Debów Katyrnskich".
2019
Spałowanie przez jelenie znacznej liczby cisów, budowa nowego ogrodzenie połączona z podwyższeniem istniejącego.
Tekst: Kazimierz Tobolski,
Projekt: Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo
na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu
Asset Publisher
O PRZYSZŁOŚCI REZERWATU
O PRZYSZŁOŚCI REZERWATU
Rezerwat Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie to najstarszy rezerwat przyrody w Polsce i jeden z najstarszych w Europie. Niepowtarzalny, wręcz mistyczny klimat tzw. świętego gaju przyciągał tysiące odwiedzających. Turystów nie była w stanie zniechęcić nawet niewyobrażalna liczba komarów, które upodobały sobie to miejsce.
Cisy szybko stały się jedną z głównych atrakcji turystycznych Borów Tucholskich. Nie tylko przez wzgląd na wyjątkowy klimat i niezwykle malownicze położenie rezerwatu w sąsiedztwie jeziora Mukrz, ale także z powodu twórczości Leona Wyczółkowskiego. To właśnie on nazywał rezerwat „świętym gajem”, a jego prace – tworzone w Wierzchlesie – podziwiano i w Polsce, i na wystawach zagranicznych. Za sprawą Wyczółkowskiego o tutejszych cisach usłyszał cały świat.
Cis pospolity (Taxus baccata), który jest głównym przedmiotem ochrony w rezerwacie, to niejedyna jego wizytówka. Są nią też kilkusetletnie sosny, niestety w większości już martwe.
Z każdym rokiem rozpad tych ogromnych drzew postępuje. Skutkiem tego jest stale rosnące zagrożenie bezpieczeństwa. To właśnie dlatego w trosce o bezpieczeństwo ludzi, w 2019 roku podjęto decyzję o zamknięciu rezerwatu dla zwiedzających.
10 lipca br. spotkaliśmy się w izbie edukacyjnej we Wierzchlesie z przedstawicielami RDOŚ w Bydgoszczy oraz RDLP w Toruniu aby przedyskutować temat przyszłości rezerwatu
i określić nasze dalsze działania w tym cennym obiekcie przyrodniczym. Wspólnie przyjęliśmy, że konieczne będzie opracowanie ekspertyz aktualnego stanu rezerwatu wraz z proponowanymi kierunkami działań ochronnych. Takie opracowania będą podstawą do aktualizacji planu ochrony rezerwatu.
W oparciu o lustrację terenową wspólnie potwierdziliśmy, że przewracające się potężne drzewa i spadające konary stanowią ogromne zagrożenie. Wyznaczona ścieżka, z której wcześniej korzystali zwiedzający jest w tej chwili niedostępna.
Ewentualne udostępnienie rezerwatu dla zwiedzających wiązałaby się podjęciem zbyt radykalnych działań (cięć), które w sposób nienaturalny zmieniłyby wyjątkowy charakter obiektu. W związku z tym ustaliliśmy, że w obecnej sytuacji prawnej w kwestii bezpieczeństwa nie można udostępniać rezerwatu do zwiedzania a jedyną rozsądną i akceptowalną alternatywą na przyszłość jest zmiana przepisów prawa w tym zakresie.
